چراغعلی

عهدنامه ترکمانچای یکی از مهم‌ترین توافق‌نامه‌های تاریخی میان ایران و روسیه بود که در سال 1828 میلادی به امضاء رسید. این معاهده به دنبال جنگ‌های ایران و روسیه و به‌خصوص جنگ دوم ( در سال‌های 1826-1828) و شکست ایران از نیروهای روسی به وجود آمد. در این مقاله به بررسی علل و زمینه‌های شکل‌گیری این عهدنامه، مفاد آن و تاثیرات آن بر روابط ایران و روسیه خواهیم پرداخت.

زمینه‌های تاریخی و اجتماعی

در اواسط قرن نوزدهم میلادی، ایران در شرایط اجتماعی و اقتصادی ضعیفی قرار داشت. تحولات داخلی و همچنین تغییرات قدرت در سطح بین‌المللی، نظیر قدرت‌یابی روسیه تزاری و تمایل این کشور برای گسترش نفوذ خود در قفقاز، منجر به بروز جنگ‌هایی میان دو کشور شد. ایران، با وجود تاریخ بلند و آثار فرهنگی ارزنده، به دلیل ضعف خود در جنگ‌های اخیر، مجبور به امضای این معاهده شد.

مفاد عهدنامه ترکمانچای

عهدنامه ترکمانچای شامل چندین ماده بود که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• واگذاری سرزمین‌ها: ایران متعهد شد که بخش‌هایی از سرزمین‌های خود را به روسیه واگذار کند، از جمله قسمت‌هایی از قفقاز جنوبی و نواحی مختلف اطراف دریای خزر.
• پرداخت غرامت: ایران موظف شد مبلغی به عنوان غرامت جنگ به روسیه پرداخت کند.
• سایر امتیازها: روسیه مجاز به ایجاد پایگاه‌های نظامی و تجاری در خاک ایران شد و همچنین امتیازاتی برای تجارت خارجی به دست آورد.

علاقات ایران و روسیه پس از ترکمانچای

امضای عهدنامه ترکمانچای باعث افزایش تنش‌های اجتماعی و سیاسی در داخل ایران شد. بسیاری از مردم نسبت به این معاهده اعتراض کردند و آن را نشانه‌ای از ضعف دولت قاجار می‌دانستند. همچنین، این معاهده باعث شد روابط ایران و روسیه دچار تغییراتی شود که برخی از آن‌ها تا سال‌ها بعد نیز ادامه داشت.

تاثیرات بلندمدت عهدنامه

عهدنامه ترکمانچای نه تنها روابط ایران و روسیه را تحت تأثیر قرار داد، بلکه موجب تاثیرات سیاسی و اقتصادی گسترده‌تری در منطقه شد. این معاهده به‌نوعی زمینه‌ساز تغییرات عمده‌ای در ساختار قدرت در غرب آسیا شد و تاثیر زیادی بر روابط ایران با کشورهای همسایه داشت.

نتیجه‌گیری

عهدنامه ترکمانچای نقطه عطفی در تاریخ ایران و روابط آن با روسیه بود. اگرچه این معاهده به‌عنوان نشانه‌ای از ضعف و شکست ایران در نظر گرفته می‌شود، اما به‌نوعی نشان‌دهنده پیچیدگی‌های روابط بین‌المللی و تحولات سیاسی آن زمان نیز هست.

سوالات متداول

چرا ایران مجبور به امضای عهدنامه ترکمانچای شد؟

ایران به دلیل شکست در جنگ دوم ایران و روسیه و ضعف‌های داخلی نتوانست مقاومت کند و به امضای این معاهده تن داد.

مفاد اصلی عهدنامه ترکمانچای چه بودند؟

مفاد اصلی شامل واگذاری سرزمین‌ها، پرداخت غرامت و اعطای امتیازاتی به روسیه در تجارت و نظامی‌گری بود.

تاثیر این معاهده بر روابط ایران و روسیه چه بود؟

عهدنامه ترکمانچای روابط دو کشور را دچار تنش کرد و در عین حال، به تغییرات مهمی در ساختار قدرت در منطقه منجر شد.