علت وجود دو بسم الله در سوره نمل
سوره نمل از جمله سوره‌هایی است که دو بار عبارت “بسم الله الرحمن الرحیم” در آن تکرار شده است. این دو بار بسم الله به ترتیب در آغاز سوره و در آیه 30، در جایی که نامه حضرت سلیمان (ع) به ملکه سبأ (بلقیس) فرستاده می‌شود، ذکر شده است. این دو مورد به چند دلیل مهم و اساسی برمی‌گردد که شامل:
- تاکید بر اهمیت پیام: تکرار “بسم الله” در این سوره برای تاکید بر اهمیت رفتار و مدنیت انسانی و الهی در منش و روش حضرت سلیمان و اعتبار بخشی به پیام او به ملکه سبأ است.
- نحوه شروع نامه: همانطور که در متون مذهبی نیز آمده است، متون با نام خداوند آغاز می‌شود و برای حضرت سلیمان نیز این قاعده در نامه‌نگاری به ملکه مورد توجه قرار گرفته است.
عدم وجود بسم الله در سوره توبه
برخلاف سوره نمل، سوره توبه (سوره براءه) دارای “بسم الله” نیست. این عدم وجود دارای دلایل خاصی است که در عین حال به جنبه‌های تاریخی و اجتماعی قرآن مرتبط است:
- پیام توبیخی و هشدار: سوره توبه به عنوان سوره‌ای توبیخی، اکثر آیات آن درباره جنگ و چالش‌هایی است که مسلمانان با آنها مواجه شده‌اند. به این ترتیب، عدم وجود “بسم الله” در این سوره به نوعی نشان‌دهنده جدیت و هشدار در محتوای آیات است.
- جدایی از دیگر سوره‌ها: سوره توبه به سوره‌های دیگر تفاوت‌هایی دارد و به همین خاطر، عدم وجود “بسم الله” در آن نیز می‌تواند نشانه جدایی و منحصر به فرد بودن مضمون این سوره باشد.
تفسیر و دلایل مفسرین
مفسران قائل به دلایل مختلفی هستند که عبور از متن “بسم الله” در سوره توبه را توجیه میکند. برخی از این دیدگاه‌ها به طور خلاصه به شرح زیر است:
- ارتباط با جنگ: ارتباط سوره توبه با جنگ‌ها و مشکلات اجتماعی مسلمانان ممکن است دلیلی باشد بر اینکه این سوره به جای آغاز با “بسم الله” با هشدارهای جدی شروع شود.
- گوشزد به خلافت پیامبر: بدون “بسم الله” به نوعی اعمال خلافت پیامبر و انتقادات اجتماعی در آن زمان را مورد توجه قرار می‌دهد.
نتیجه‌گیری
در نهایت، وجود و عدم وجود “بسم الله” در سوره‌های نمل و توبه نمایانگر جنبه‌های مختلفی از محتوای آن سوره‌ها و هدف نویسنده یا پیامبر در منتقل کردن آیات است. این حالات به تفسیر صحیح و عمیق‌تر از متن قرآن کمک میکند.
سوالات متداول
1. آیا همه سوره‌های قرآن یک بسم الله دارند؟
خیر، سوره توبه (براءه) تنها سوره‌ای است که بسم الله در آغاز آن نیامده است. سایر سوره‌ها به طور معمول با “بسم الله الرحمن الرحیم” آغاز می‌شوند.
2. آیا دو بسم الله در سوره نمل به متن آن لطمه می‌زند؟
خیر، دو بسم الله در سوره نمل به متن لطمه نمی‌زند بلکه بر آن تاکید میکند و به اهمیت پیام الهی و انسانی اشاره دارد.
3. آیا مفسران سال‌ها به این موضوع پرداخته‌اند؟
بله، مفسران قرآن به ویژه در متون تفسیری به این موضوع پرداخته و دلایل مختلفی را برای وجود و عدم وجود “بسم الله” بیان کرده‌اند.
4. آیا تفاوتی در جزئیات دو سوره وجود دارد؟
بله، جزئیات سوره نمل به داستان حضرت سلیمان و ملکه سبأ مربوط است، در حالی که سوره توبه بیشتر در مورد قضاوت‌ها و جنگ‌ها و چالش‌های اجتماعی مسلمانان است.